Monakolina K - ekstrakt z czerwonego ryżu

W obu przypadkach na prewencję (pierwotną) jest już za późno, a człowiek w jednym momencie ze „zdrowego” staje się ciężko chorym, z zaleceniami dożywotniego przyjmowania przynajmniej pięciu leków dziennie. Postępowanie farmakologiczne wobec takich pacjentów jest jasno określone przez ESC (European Society of Cardiology), EAS (European Atherosclerosis Society) i zaakceptowane przez PTK (Polskie Towarzystwo Kardiologiczne). W świetle dowodów, jakimi dziś dysponujemy, nie ma żadnych wątpliwości co do konieczności leczenia chorych o takim profilu statyną. Zastosowanie statyny jest rów­nież konieczne u pacjentów ze stężeniem osoczowym LDL (low­density lipoproteins) przekraczającym 70 mg/dl w grupie bardzo dużego ryzyka i 100 mg/dl w grupie dużego ryzyka.

Niestety, jak pokazują badania, skuteczność leczenia hipolipemizującego w Polsce jest niska. Według wyników badania 3ST­POL (Standardy Stosowania Statyn w Polsce), przeprowadzonego u blisko 50 tys. polskich pacjentów leczonych ambulatoryjnie, zalecane stężenie cholesterolu całkowitego osiąga co szósty, a LDL – co czwarty pacjent. Ponadto w przypadku populacji obciążonych pacjentów zalecane stężenia cholesterolu całkowitego osiąga zaledwie 3,7% leczonych, a LDL – 5,6%.

Tymczasem to właśnie statyny odgrywają jedną z kluczowych ról w nowoczesnym armamentarium farmakoterapii kardiologicznej. Inhibitory reduktazy HMG-CoA są lekami pierwszego wyboru w walce z dyslipidemią. Pierwsze statyny wywodziły się z produktów fermentacji Nocardia autotrophica, Aspergillus terreus lub czerwonych drożdży. W trakcie rozwoju tej grupy leków syntetyzowano kolejne cząsteczki, dzięki czemu zwiększono ich działanie hipolipemizujące, przy zachowaniu wysokiego profilu bezpieczeństwa. W ostatnim czasie na popularności zyskał także produkt naturalny – suplement diety zawierający monakolinę K. Monakolina K nie ma wiele wspólnego z innymi suplementami diety, które wykazują działanie quasi-hipolipemizujące. Tym, co odróżnia ją od reszty, jest potwierdzona w badaniach naukowych skuteczność w leczeniu dyslipidemii. Aby w pełni zrozumieć działanie monakoliny K, warto przyjrzeć się historii powstania statyn. Pierwszą statynę (mewastatynę) zsyntetyzował Akiro Endo w 1971 r. Dalszy rozwój tej grupy leków był bardzo dynamiczny; krótko po mewastatynie zsyntetyzowano kolejne. W 1978 r. firma Merck wyizolowała z Aspergillus terreus lowastatynę (mewinolina, MK 803), cząsteczkę tożsamą z punktu widzenia budowy chemicznej z monakoliną, uzyskaną w 1976 r. w procesie fermentacji czerwonych drożdży chińskiego ryżu Went. Drożdże te są naturalnymi składnikami tradycyjnej kuchni chińskiej, występują m.in. w znanym chińskim daniu – kaczce po pekińsku.

Pierwsze uzyskiwane w sposób naturalny statyny, w tym monakolina, miały słabe działanie hipolipemizujące. Ich dalszy rozwój był podyktowany koniecznością coraz bardziej agresywnej terapii hipolipemizującej, a kolejne generacje syntetycznych statyn miały coraz silniejsze działanie przy jednoczesnym bezpieczeństwie stosowania.

Naturalne pochodzenie monakoliny K to jej niewątpliwa zaleta i wskazuje, że należałoby zwiększyć spożywanie fermentowanego ryżu Went w codziennej diecie. O ile jednak wniosek ten jest ze wszech miar słuszny, o tyle jego realizacja może nastręczyć kilku trudności. Podstawowe utrudnienie stanowi brak standaryzacji dawki. Obecnie nie dysponujemy „domową” metodą, dzięki której można ocenić zawartość monakoliny K. To dość ważne w świetle wyników badań, które dokumentują istotne różnice w tym aspekcie między poszczególnymi produktami spożywczymi. W przypadku leczniczego zastosowania monakoliny K ważna jest wiedza na temat przyjętej dawki, która dla zachowania skuteczności nie może być zbyt niska. Przedawkowanie monakoliny K wiąże się z kolei z wystąpieniem łagodnych działań niepożądanych – jak wynika z omówionych poniżej badań, stwierdza się je podobnie często jak w grupie leczonej placebo. Według zaleceń EFSA (European Food Safety Authority) zawartość monakoliny K w preparatach z monakoliną powinna wynosić 10 mg.

Jednym z wielu badań, dokumentujących podobne do pierwszych statyn działanie hipolipemizujące monakoliny K, było opublikowane w 2005 r. – randomizowane badanie z podwójnie ślepą próbą, przeprowadzone na 79 osobach w wieku 25 – 65 lat z rozpoznaną dyslipidemią. Średnie stężenie osoczowej frakcji LDL cholesterolu w chwili kwalifikacji do badania wyniosło 203,9 mg/dl (5,28 mmol/l). Pacjenci zakwalifikowani do grupy badanej przez 8 tygodni przyjmowali 600 mg czerwonych drożdży (Monascus purpureus), grupa kontrolna otrzymywała placebo. Zawartość inhibitorów syntezy cholesterolu w drożdżach oceniono na 1,16%, w tym monakoliny K – na 0,95%. Efektywnie pacjent otrzymywał 5,7 mg monakoliny K na dobę. Przełożyło się to na istotny efekt hipolipemizujący, najsilniej wyrażony w zakresie redukcji stężeń frakcji LDL. Po 8 tygodniach w grupie otrzymującej Monascus purpureus z ryżu zredukowano poziom cholesterolu LDL o 27,7%, cholesterolu całkowitego – o 21,5%, triglicerydów – o 15,8% oraz apolipoproteiny B – o 26%. Poziom cholesterolu HDL (highdensity lipoproteins) oraz apolipoproteiny A wzrósł odpowiednio o 0,9% i 3,4%. Należy podkreślić, że liczba zdarzeń niepożądanych związanych z podawanym lekiem lub placebo nie różniła się istotnie statystycznie między grupami.

Podobne wyniki dało wcześniejsze (1997 r.) wieloośrodkowe, randomizowane badanie przeprowa­dzone w Chinach. Zakwalifikowano do niego 502 osoby. Interwencja była tożsama z wyżej opisanym ba­daniem. Zaobserwowano bardzo zbliżone efekty hipolipemizujące (redukcja cholesterolu LDL o 30,9%; redukcja TC o 22,7%), przy zachowaniu wysokiego profilu bezpieczeństwa.

Wyniki obu badań zostały potwierdzone w przeprowadzonej w Chinach metaanalizie7. Zakwalifi­ kowano do niej blisko 93 badania, w których uczestniczyło łącznie 9625 pacjentów. Wyniki metaanalizy potwierdziły wcześniej cytowane badania dotyczące efektywności i bezpieczeństwa leczenia monakoliną
K. Cytowane piśmiennictwo świadczy niewątpliwie o skuteczności monakoliny K w leczeniu hiperlipi­demii. Jednocześnie zastrzeżeń nie budzi profil bezpieczeństwa opisywanego suplementu. W sytuacji, gdy nie ma wątpliwości co do skuteczności i bezpieczeństwa preparatu, pojawia się py­ tanie: kiedy i u kogo go zastosować? W świetle obecnych wytycznych oczywiste jest stosowanie statyny jako leku pierwszego wyboru u osób z grupy wysokiego i bardzo wysokiego ryzyka. W codziennej prak­tyce niejednokrotnie spotykamy jednak pacjentów, którzy nie kwalifikują się do agresywnego leczenia hipolipemizującego, a leczenie behawioralne nie przynosi u nich spodziewanego rezultatu. Wydaje się więc, że właśnie w tym punkcie leczenia monakolina K może znaleźć zastosowanie. Należy jednak z całą siłą podkreślić, że może być ona jedynie adiuwantem i nie zastąpi leczenia behawioralnego.

Kolejną grupę pacjentów, u których stosowanie monakoliny K może przynieść korzyść, stanowią cho­rzy z nietolerancją statyn. Badania prowadzone przez Halberta i wsp. wskazują, że chorzy z mialgią wtór­ną do leczenia statynami dobrze tolerują leczenie wyciągiem z czerwonych drożdży; nie obserwowano u nich działań ubocznych. Jednocześnie trzeba pamiętać, iż monakolina K może zwiększać ryzyko powikłań leczenia statynami, w tym częstość występowania miopatii. Nie należy zatem stosować statyny i monakoliny K w kombinowanym leczeniu dyslipidemii, zwłaszcza u pacjentów, u których klinicznie oceniane ryzyko powikłań jest większe.

Monakolina K zasługuje na szczególną uwagę jako skuteczny suplement diety. Można się również pokusić o stwierdzenie, że ta naturalna statyna może być stosowana jako słaby lek hipolipemizujący.